Ríkisstjórnin stígi varlega til jarðar
Ríkisstjórnin stígi varlega til jarðar
– í breytingum á kerfi endurhæfingar og örorkulífeyris
„Augljóst má öllum vera að breytingar í þessu kerfi almannatrygginga kalla á breytingar í sama málaflokki í lífeyrissjóðakerfinu. Fá verður botn í fyrirkomulag víxlverkunar í greiðslum almannatrygginga annars vegar og lífeyrissjóða hins vegar. Til mikils er unnið að ná þar samkomulagi. Þarna þarf að stíga varlega til jarðar til að komast hjá því að leysa einn hnút en búa um leið til annan eða fleiri nýja hnúta til framtíðar.“
Þetta sagði Jón Ólafur Halldórsson, formaður stjórnar Landssamtaka lífeyrissjóða, meðal annars í starfsskýrslu stjórnar á aðalfundi samtakanna á Grandhóteli í Reykjavík. Hann vísaði til boðaðra breytinga á endurhæfingar- og örorkulífeyriskerfi almannatrygginga 1. september 2025 og sagði enn ekki ljóst hvernig samspil breytinganna við greiðslur örorkulífeyris lífeyrissjóða yrði útfært:
„Við blasir að umræddar breytingar á almannatryggingalöggjöfinni munu auka verulega greiðslur úr almannatryggingakerfinu og ef samið er á sama tíma um hækkun á örorkulífeyrisgreiðslum lífeyrissjóða mun það draga úr styrk sjóðanna til að sinna því höfuðhlutverki sínu að greiða sjóðfélögum eftirlaun. [...]
Óhjákvæmilegt er að nefna í þessu samhengi að í fjármálaáætlun ríkisstjórnarinnar er gert ráð fyrir því að fella niður framlög ríkisins til að jafna stöðu lífeyrissjóða gagnvart örorkugreiðslum. Byrðar sjóðanna eru mjög misþungar og hugmyndir um að hætta að greiða þeim jöfnunarframlag eru afar misráðnar, ranglátar og í raun fráleitar.“
Heildareignir lífeyrissjóða 8.248 milljarðar
Raunávöxtun eigna lífeyrissjóðanna var að meðaltali 6,5% á árinu 2024 samkvæmt áætlun Landssamtaka lífeyrissjóða. Þegar litið er til meðaltalsávöxtunar til langs tíma, sem mestu máli skiptir, var hún um 4% undanfarin tíu ár og 2,7% undanfarin fimm ár.
Heildareignir lífeyrissjóðakerfisins námu í lok árs 2024 alls 8.248 milljörðum króna en námu 7.287 milljörðum króna í lok árs 2023.
Góð ávöxtun erlendra eigna skýrir að verulegu leyti aukninguna. Um 40% heildareigna lífeyrissjóða eru ávaxtaðar erlendis og um 55% innlendra eigna voru markaðsskráð verðbréf.
Tvær sameiningar lífeyrissjóða í farvatninu
Formaður Landssamtaka lífeyrissjóða rifjaði upp að oft hefði verið minnst á það áður fyrr að lífeyrissjóðir landsmanna væru of margir og að þeim yrði að fækka. Þannig hefðu lífeyrissjóðirnir verið 96 talsins árið 1980 en nú væru þeir 20. Fækkunin hefði í öllum tilvikum verið að frumkvæði sjóðanna sjálfra og útlit væri fyrir enn frekari fækkun í ár.
Á árinu 2024 var samþykkt að sameina Lífeyrissjóð starfsmanna Reykjavíkurborgar og Brú lífeyrissjóð og nú blasir við farsæl sameining Lífeyrissjóðs starfsmanna Akureyrarbæjar og Brúar lífeyrissjóðs. Þá gat formaðurinn þess að unnið væri að sameiningu Almenna lífeyrissjóðsins og Lífsverks lífeyrissjóðs.
Gloppur í gagnagrunni kerfisins
Fyrsta heila starfsár Rannsóknarstofnunar á sviði lífeyrismála – PRICE er að baki. Jón Ólafur sagði að stofnunin hefði farið vel af stað og sýnt og sannað að það hefði verið „gæfuspor hjá Landssamtökum lífeyrissjóða að eiga þátt í því að koma PRICE á laggir.“
Hann vék í framhaldinu að umræðum meðal sérfræðinga lífeyrissjóðakerfisins um nauðsyn þess að styrkja gagnagrunn þess svo fyrir hendi séu ábyggilegar forsendur til að byggja á ýmsar ákvarðanir er varða lífeyrismál og lífeyrissjóðakerfið:
„Okkur skortir til að mynda yfirlit varðandi réttindi fólks í séreignarhluta kerfisins. Jafnframt er það svo að þeir sem eiga réttindi í tveimur sjóðum eru tvítaldir í gögnum og þeir sem eiga réttindi í fjórum sjóðum eru fjórtaldir, og svo framvegis.
Með öðrum orðum vantar heillegt heildaryfirlit til að fá gleggri og nákvæmari sýn yfir lífeyrisréttindi landsmanna. Slík yfirsýn er forsenda farsælla ákvarðana varðandi breytingar á kerfinu.
Einhverjir kynnu nú að telja að allt þetta hljóti að liggja fyrir í hagtölum hins opinbera en svo er ekki. Vitað er til dæmis um að fjöldi kvenna er af ýmsum ástæðum með gloppótta réttindaávinnslu í lífeyriskerfinu en okkur skortir frekari upplýsingar um umfangið og nákvæma greiningu málsins.
Þéttari gagnagrunnur skapar forsendur sem lítt eða ekki eru til staðar fyrir rannsóknir á vegum stjórnvalda, aðila vinnumarkaðarins og annarra sem láta sig kerfið varða.“
,,Aldarfjórðungs skyndimyndir"
Más Guðmundssonar
Hvað hefur breyst á aldarfjórðungnum 1999 til 2023? spurði Már Guðmundsson, fyrrverandi seðlabankastjóri í hádegiserindi sínu að loknum sjálfum aðalfundarstörfunum. Hann svaraði því sjálfur, meðal annars svona:
„Hagur aldraðra hefur batnað, tekjujöfnuður hefur aukist í þeirra röðum og virkur eftirlaunaaldur hefur lækkað. Hér á uppbygging lífeyrissjóðakerfisins hlut að máli.“
Már er langt kominn með að endurgera á ensku eigin ritgerð um íslenska lífeyriskerfið frá árinu 2001. Væntanleg ritgerð verður mun yfirgripsmeiri og ítarlegri en sú fyrri. Hann hefur líka skrifað fræðigreinar, ritgerðir og skýrslur á íslensku um lífeyriskerfið, þá fyrstu árið 1995 fyrir þáverandi Landssamband lífeyrissjóða og Samband almennra lífeyrissjóða.
Nýja ritgerðin er unnin að frumkvæði og ósk Landssamtaka lífeyrissjóða.
Már fór í erindinu yfir það sem hefur breyst og ekki breyst varðandi lífeyriskerfið og nefndi líka helstu áskoranir og álitamál.
- Grunnhugsun og megineiginleikar kerfisins hafa ekki breyst í aldarfjórðung:
- Þriggja stoða kerfi almannatrygginga, skylduiðgjalds og valkvæðs lífeyrissparnaðar í séreign.
- Stærstur hluti skylduiðgjalds fer til lífeyrissjóða sem byggjast á fullri sjóðsöfnun og samtryggingu.
- Mikið vægi sjóðsöfnunar er enn helsti styrkleiki kerfisins.
Daði Már opinn fyrir því að ræða innviðafjárfestingar
Daði Már Kristófersson, fjármála- og efnahagsráðherra, hlýddi á erindi Más Guðmundssonar, tók til máls og sagðist hlakka mjög til að fá í hendur og lesa ritgerð þess síðarnefnda um lífeyrissjóðakerfið.
Ráðherra kvaðst vera heppinn að hafa í upphafi ráðherratíðar sinnar tekið þátt í að leysa vanda sem hangið hefði lengi yfir í samskiptum ríkisins og lífeyrissjóðakerfisins. Gera mætti ráð fyrir að nú þegar ÍL-sjóðsmálið væri úr sögunni gæti það orðið upphaf að nýjum samskiptakafla.
Jón Ólafur Halldórsson hafði í ávarpi sínu á aðalfundinum brýnt ríkisstjórnina til verka varðandi innviðafjárfestingar og minnti á skýr viðhorf lífeyrissjóða í þeim efnum:
„Það er fagnaðarefni að ríkisstjórnin sýni innviðafjárfestingum áhuga og vilji láta „verkin tala“ líka á því sviði. Verkefnin skortir ekki, tækifærin eru til staðar og ekki stendur á lífeyrissjóðunum. Það hafa þeir sýnt og sannað í orði og verki.“
Fjármála- og efnahagsráðherra svaraði raunar þessu kalli í athugasemdum sínum við ávarp fyrrverandi seðlabankastjóra. Daði Már sagði þá til að mynda þetta, efnislega:
„Innviðafjárfestingar geta verið mjög styðjandi fyrir hagvöxt og geta verið ábatasamar sem fjárfestingar í sjálfu sér. En það skiptir miklu máli að tekið sé tillit til þarfa lífeyrissjóðanna og vilja þeirra til þess að taka áhættu. Og að fjárfestingarnar séu í eðli sínu sjálfbærar.
Kannski er lag að taka skref í þá átt að reyna að móta þennan ramma og tryggja hagsmuni sjóðfélaga, lífeyrissjóða og íslenska hagkerfisins þannig að náist markmið lífeyrissjóðanna um að tryggja velsæld þjóðarinnar.
Í fjármála- og efnahagsráðuneytinu er hagfræðingur með gríðarmikinn áhuga á lífeyrissjóðamálum og sem ber mikla virðingu fyrir lífeyrissjóðakerfinu!“
Umræðuskýslu Seðlabankans bar á góma
Björk Sigurgísladóttir varaseðlabankastjóri tók til máls og þakkaði Má Guðmundssyni fyrir erindið. Hún vakti athygli á að hann hefði þar nefnt nokkur atriði sem einnig kæmu við sögu í „umræðuskjali“ Seðlabankans um lífeyrissjóðamál frá því snemma í nóvember 2024.
Björk þakkaði fyrir skoðanaskipti í framhaldi af birtingu skjalsins:
„Við erum mjög ánægð með umræðurnar og ætluðumst aldrei til þess að allir væru sammála. Markmiðið var að skapa grundvöll til samtals. Umræðuskjalið hefur orðið til þess auka skoðanaskipti og dýpka umræðuna. Áformað er að stofna vinnuhópa til að fjalla frekar um málin.“
Jón Ólafur Halldórsson, formaður Landssamtaka lífeyrissjóða, vék að umræðuskýrslu Seðlabankans á sjálfum aðalfundinum og sagði þá meðal annars:
„Skýrslan er ágætlega unnin og þar eru viðruð sjónarmið og dregnar ályktanir. Ýmislegt er þarna að finna sem er til bóta og við getum sameinast um. Skiptar skoðanir eru hins vegar um önnur tiltekin atriði. Það vissi Seðlabankafólk fyrir fram en segir að tilgangurinn hafi einmitt verið sá að stuðla að hreinskiptum og efnisríkum umræðum.
Strax bentu forystumenn úr samtökum atvinnurekenda og launafólks á að Seðlabankinn virtist vilja seilast að einhverju leyti inn á svið lífeyrissjóðakerfisins og baklands þess. Á slíkt yrði ekki fallist.
Sérfræðingar lífeyrissjóða og Seðlabankans hafa í vetur hist og rætt efnisatriði skýrslunnar, bæði þau sem samhljómur er um og önnur sem menn eru og verða trúlega ósammála um ef að líkum lætur. Orð eru hins vegar til alls fyrst og víst er að Seðlabankanum tókst það ætlunarverk sitt að stofna til meiri og markvissari efnisumræðna um málefni lífeyrissjóða en gerst hefði ef umræðuskýrslan hefði aldrei verið skrifuð og birt.“
Engar breytingar í aðalstjórn
Stjórn Landssamtaka lífeyrissjóða breyttist ekki á aðalfundinum á Grandhóteli 27. maí. Hún er þannig skipuð:
- Jón Ólafur Halldórsson formaður, Lífeyrissjóði verzlunarmanna
- Harpa Jónsdóttir, varaformaður, LSR
- Auður Kjartansdóttir, Brú lífeyrissjóði
- Ólafur Páll Gunnarsson, Íslenska lífeyrissjóðnum
- Valmundur Valmundsson, Lífeyrissjóði Vestmannaeyja
- Davíð Rúdólfsson, Gildi lífeyrissjóði
- Elsa Björg Pétursdóttir, Stapa lífeyrissjóði
- Eyrún Jana Sigurðardóttir, Festu lífeyrissjóði
- Jakob Tryggvason, Birtu lífeyrissjóði
Einn varamaður stjórnar situr áfram, Sigríður Magnúsdóttir, Almenna lífeyrissjóðnum.
Tveir nýir varamenn voru kjörnir: Jón L. Árnason, Lífsverki lífeyrissjóði, og Ásdís Eva Hannesdóttir, Frjálsa lífeyrissjóðnum.
Sigurbjörn Sigurbjörnsson átti eitt ár eftir af skipunartíma sínum sem varamaður stjórnar en hætti nú í ljósi þess að hann er að láta af störfum sem framkvæmdastjóri SL lífeyrissjóðs.
Glærur frá aðalfundi 27.05.2025
